อยากจะบอกถึง คำว่า “สับปะรดโรงงาน” กับ “สับปะรดบริโภคสด”

ว่าแตกต่างกันอย่างไร แท้ที่จริงแล้วก็คือ สับปะรดอันเดียวกัน ถ้าเป็นสับปะรดที่ส่งโรงงาน ภาษาชาวบ้านเรียกว่า “สับปะรดหัวโล้น” ในการเก็บเกี่ยว จะตัดก้านและจุก หรือตะเกียงออกทิ้งหมด ไม่มีการคัดเกรดว่าเนื้อหนึ่งเนื้อสอง ตัดเสร็จก็หอบหิ้วขนย้ายไปรวมกันเพื่อชั่ง ให้แผนกรับส่ง หรือแผง หรือจุดรับซื้อของโรงงาน มีรถโรงงานที่เป็นรถขนาดใหญ่ติดรถพ่วงด้วย เที่ยวหนึ่งที่ต้องรวบรวมก่อนขนออกจากพื้นที่ ขึ้นรถบรรทุกขนาดใหญ่ติดพ่วง 30-32 ตัน ส่งไปเข้าโรงงาน นับจากวันเก็บไปถึงโรงงานก็ใช้เวลานานพอสมควร

เพราะฉะนั้น สับปะรดที่เกษตรกรจะตัดขายให้โรงงาน จึงคละเคล้ากันออกมาทั้งลูกเล็ก ลูกใหญ่ แก่บ้างดิบบ้าง และในส่วนหนึ่งที่เป็นสับปะรดหลงขนาดที่โรงงานไม่เอา ก็จึงมีการขายสดบ้าง แจกบ้าง คนไปขอซื้อบ้าง มีหลายรายที่ไปซื้อมากินแล้วเกิดข้อกังขาขึ้นมา ส่วนสับปะรดที่ตั้งใจปลูกเพื่อขายผลบริโภคสด ด้วยกรรมวิธีผลิตแบบธรรมชาติอินทรีย์ ผู้บริโภคให้ความไว้วางใจได้แน่นอน เพราะสับปะรดห้วยมุ่น ชาวห้วยมุ่นเขาหวงแหนในชื่อเสียงคุณภาพของเขาอย่างที่สุด

สับปะรดบริโภคผลสด เกษตรกรจะตัดติดทั้งขั้วและจุกหรือตะเกียง บอกได้ว่าไม่ใช่เพื่อให้มีน้ำหนักมากจะได้ขายได้เงินเยอะ ไม่ใช่นะ สาเหตุที่ต้องตัดมีติดขั้วและจุก ก็เป็นตามหลักวิชาการ และเป็นข้อพิสูจน์สำหรับผู้บริโภคว่า เป็นของสดแท้ ปลอดภัยจากศัตรูพืช เช่น โรค แมลง ซึ่งก็อย่างที่รู้กัน ถ้ามีอาการที่ไม่สมบูรณ์ทั้งที่เปลือกผล ขั้ว จุก แสดงว่ามีศัตรูพืชรบกวน และมีการใช้สารเคมีในการดูแลรักษาอย่างแน่นอน สับปะรดผลสด นอกจากจะไปเสาะหาลิ้มรสได้จากในสวนในไร่ห้วยมุ่นแล้ว ก็ยังจะมีพ่อค้าผลไม้ไปรับซื้อออกมาจำหน่าย หรือสั่งซื้อจากผู้รวบรวมในพื้นที่

ถ้ามีผู้สั่งซื้อจากที่ไกลๆ ก็มีผู้ทำอาชีพบริการรับส่งสับปะรด ดังนั้น สับปะรดห้วยมุ่น ของแท้จึงกระจายไปทั่วประเทศ และแม้แต่ต่างประเทศ เมื่อเส้นทางเดินของสับปะรดห้วยมุ่นเป็นเช่นนี้ ในบรรยากาศที่ชื่อเสียงคุณลักษณะที่โดดเด่นของสับปะรดห้วยมุ่นพุ่งสูง ย่อมมีโอกาสที่เกิดการสับสน จะบอกว่าอย่างไรดี ถ้ามีการปะปนหรือแปลกปลอมหรือตั้งใจหลอกล่อกันรับบริการเอาของที่ “ไม่ใช่” สิ่งเหล่านี้ย่อมเกิดขึ้นได้เสมอ

สับปะรดห้วยมุ่น เป็นสับปะรดที่ได้รับการพัฒนา และดูแลการผลิตทุกด้าน เป็นสับปะรดคุณภาพมาตรฐานปลอดภัย GAP ปราศจากสารไนเตรต ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากการผลิตสับปะรดนอกฤดูโดยใช้สารเร่ง หรือจากปุ๋ยไนโตรเจนหลังการบังคับดอก หรือจากการตอนจุก เมื่อส่งเข้าโรงงานสับปะรดกระป๋องแล้ว สารไนเตรตจะทำปฏิกิริยากับกระป๋องดีบุก กลายเป็นสารก่อมะเร็ง และทำให้อายุการเก็บรักษาสั้นลง โรงงานสับปะรดกระป๋องจึงถูกตีกลับสินค้ากันหลายราย สร้างความเสียหายมาก สับปะรดส่วนใหญ่คือ สับปะรดบริโภคสด ก็พลอยได้รับผลกระทบไปด้วย เกษตรกรผู้ผลิตก็ถูกตีตราความไม่ปลอดภัยไปด้วย ความไว้วางใจก็หดหายตามไป ซึ่งอาจจะลุกลามถึงสินค้าหรือผลผลิตจนเกิดปัญหาตามมาอีกหลายด้าน ที่แน่นอนคือ กระทบต่อการตลาด ราคา และความเชื่อถือ

“สับปะรดห้วยมุ่น” เป็นผลไม้ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ของกรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ ตามประกาศโฆษณาการรับขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) เลขที่ประกาศ 62 เล่มที่ 16 ตั้งแต่ วันที่ 13 มิถุนายน 2555 ระบุว่า สับปะรดห้วยมุ่น (Pineapple Hauymon) หมายถึง สับปะรดพันธุ์ปัตตาเวีย ที่มีผิวบาง ตาตื้น เนื้อหนา สีเหมือนน้ำผึ้ง รสชาติหวาน หอม ฉ่ำน้ำ ไม่ระคายลิ้น ซึ่งปลูกในเขตพื้นที่ตำบลห้วยมุ่นและตำบลน้ำไผ่ของอำเภอน้ำปาด จังหวัดอุตรดิตถ์ ลักษณะทั่วไปทางกายภาพ ผลมีรูปทรงกลม น้ำหนักผลระหว่าง 1.5-3.5 กิโลกรัม หรือเฉลี่ย 2.2 กิโลกรัม เปลือกผิวบาง ตาตื้น ผลดิบจะสีเขียวคล้ำ ผลแก่เต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม

สับปะรดห้วยมุ่น มีประวัติชื่อเสียงดีมาตลอด คุณภาพคงเส้นคงวา การดำรงรักษาความดี ลักษณะโดดเด่นไว้ให้มั่นคง จึงเป็นสิ่งที่เกษตรกรชาวไร่สับปะรดห้วยมุ่นต้องตระหนัก ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต้องร่วมช่วยดำรงรักษา ซึ่งประกาศของกรมทรัพย์สินทางปัญญา เรื่องการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ “สับปะรดห้วยมุ่น” ทะเบียนเลขที่ สช 5610056 ให้ขึ้นทะเบียนสับปะรดห้วยมุ่น เป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ให้มีผลบังคับใช้ ตั้งแต่ วันที่ 13 มิถุนายน 2555 ประกาศ ณ วันที่ 18 กันยายน 2556 การดำรงรักษาคุณลักษณะที่เป็นอัตลักษณ์ของสับปะรดห้วยมุ่นมีข้อกำหนด ระบุไว้ประกอบในการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) “สับปะรดห้วยมุ่น” อย่างชัดเจน และ ปี 2559 มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ ได้ช่วยดำเนินการตรวจสอบคุณภาพ พร้อมทั้งจัดการด้านมาตรฐานสับปะรดห้วยมุ่น ร่วมกับกรมทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อให้ความเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ คงไว้ในมาตรฐานความเป็น “สับปะรดห้วยมุ่น” อย่างชัดเจน

หากใครรู้สึกเบื่อเซ็งกับสังคมเมือง อยากปลีกวิเวกไปหาความสงบทางกายและจิตใจ ขอแนะนำให้แวะไปเที่ยวพักผ่อนสมองท่ามกลางบรรยากาศบ้านสวนที่ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” เป็นโฮมสเตย์เล็กๆ แสนอบอุ่น อยู่กลางสวนทุเรียน ที่จังหวัดระยอง ที่นี่อาหารอร่อย มีบ้านพักที่สะดวกสบาย เพราะมีกิจกรรม Adventure สุดสนุกไว้บริการเด็กวัยรุ่น หนุ่มสาวไฟแรง คุณหมี (พ.จ.อ. ไววิทย์ พงษ์สุข) เจ้าของ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” ให้บริการลูกค้าด้วยความเป็นกันเอง ลูกค้าสนุกครื้นเครงได้เต็มที่ ทำให้หลายคนรู้สึกเหมือนมาเที่ยวบ้านญาติ ลูกค้าขาประจำแวะมาเที่ยวที่นี่ได้ทั้งปี ไม่มีวันเบื่อ

คุณหมี เล่าย้อนอดีตในช่วงวัยเด็กให้ฟังว่า ตอนเด็กๆ เขาต้องมาช่วยพ่อชั่งน้ำหนักผลไม้เวลาพ่อค้ามารับซื้อผลไม้ที่สวน และเห็นภาพพ่อค้าเอาเปรียบเรื่องราคาสินค้าเสมอ ก็เลยบอกกับตัวเองว่า วันไหนพ่อไม่อยู่ จะไม่เป็นเกษตรกรและตั้งใจขายสวนทิ้ง เพราะเขามีอคติกับอาชีพเกษตรกรรมที่ต้องเป็นเกษตรกร เพราะทำไปก็ไม่มีวันรวย โดนพ่อค้ากดราคารับซื้อผลผลิตตลอด หลังเรียนจบ ก็หันไปเป็นทหารแทน

คุณพ่อของคุณหมีก็รู้ใจลูกชาย ว่าไม่ชอบอาชีพเกษตรกรรมหรือการเป็นเกษตรกร จึงสั่งเสียลูกชายว่า หากทำไม่ไหวจริงๆ ก็ขายที่ดินทิ้งได้ และนำเงินจากขายที่ดินมาเลี้ยงดูแม่ให้สุขสบายตลอดชีวิต ภายหลังคุณพ่อของคุณหมีเสียชีวิตด้วยโรคมะเร็ง ตอนแรกเขาปิดป้ายประกาศขายสวนแห่งนี้ เพราะไม่มีเวลาดูแล เนื่องจากเขารับราชการเป็นผู้ช่วยนักบิน สังกัดฝูงบิน 103 กองบิน 1 กองการบินทหารเรือ สนามบินอู่ตะเภา อำเภอบ้านฉาง จังหวัดระยอง

ช่วงนั้น คุณหมีประกาศขายที่ดินเนื้อที่ 17 ไร่ ในราคา ไร่ละ 600,000 บาท หากขายได้จะมีเม็ดเงินเข้ากระเป๋าประมาณ 10 ล้านบาท ติดป้ายประกาศขายกว่า 5 เดือน มีคนสนใจติดต่อเข้ามาหลายราย แต่แคล้วคลาดขายไม่สำเร็จสักที

ยึดหลักเศรษฐกิจพอเพียง เดินตามรอย รัชกาลที่ 9

วันหนึ่ง คุณหมี มีโอกาสฟังคำบรรยาย เรื่องปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ของ ดร. สุเมธ ตันติเวชกุล เลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนา ทำให้เขาเปลี่ยนความคิดที่จะขายสวนทิ้งทันที เพราะคำสอนเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงของรัชกาลที่ 9 เป็นคำสอนที่ทันสมัยมาก เพราะสอนให้คนรู้จักพึ่งพาตัวเองในการดำรงชีวิตประจำวัน มีความพอประมาณ อย่าทำอะไรเกินตัว ใช้เหตุใช้ผล ใช้สติปัญญา อย่าใช้อารมณ์ สิ่งเหล่านี้จะกลายเป็นภูมิคุ้มป้องกันตัวเองที่ดี ลดความเสี่ยงในการดำเนินชีวิตได้อย่างดี

เมื่อคุณหมีตัดสินใจที่จะรักษาที่ดินมรดกของพ่อไว้ เขาก็ใช้เวลาว่าง รีบตื่นตั้งแต่ตี 5 เพื่อทำงานในสวน ก่อนไปทำงาน และหลังเลิกงานก็รีบกลับมาทำงานในสวนต่อ เพื่อบำรุงดูแลผืนดินแห่งนี้ให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งอาหารและแหล่งรายได้สำหรับเลี้ยงดูครอบครัวของเขา ตามเจตนารมณ์ดั้งเดิมของพ่อ

ปรับปรุงสวนใหม่

คุณหมี ยอมรับว่า การทำเกษตรในระยะแรก ค่อนข้างเหนื่อย เพราะที่นี่ปลูกไม้ผลหลากหลายชนิด ทั้งทุเรียน มังคุด ซึ่งพืชแต่ละชนิดต้องอาศัยการดูแลรักษาที่แตกต่างกัน และให้ผลตอบแทนแตกต่างกันด้วย เขาจึงเปิดใจคุยกับแม่ ขอปรับปรุงสวนใหม่ เพื่อให้สะดวกต่อการทำงาน และให้ผลตอบแทนที่คุ้มค่ากับการลงทุน แม่ก็เห็นด้วย

เขาพยายามรักษาความรู้สึกของแม่ ว่าสวนไม่ได้ถูกทำลาย เขาค่อยๆ ปรับปรุงสภาพสวนให้มีสภาพที่ต้องการ โดยทยอยตัดต้นมังคุดออกทีละเล็กทีละน้อย เหลือไว้แต่ต้นทุเรียนซึ่งส่วนใหญ่เป็นทุเรียนพันธุ์หมอนทอง ที่มีรสชาติอร่อยและขายได้ราคาดี เมื่อตัดต้นมังคุดที่ปลูกแซมในสวนออกไป ต้นทุเรียนก็เติบโตได้ดีขึ้น ให้ผลผลิตคุณภาพดีมากขึ้น

คุณหมี นายทหารผู้มีใจรักการเกษตร แห่ง “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” ยอมรับว่า เขามีความรู้ด้านการเกษตรค่อนข้างน้อย เพราะสมัยเด็กๆ ไม่ค่อยสนใจเรียนรู้เรื่องการทำเกษตรจากพ่อสักเท่าไร เมื่อนำที่ดินมรดกจากพ่อมาดูแลเอง จึงต้องศึกษาเรียนรู้จากหนังสือตำรา สำนักงานเกษตรจังหวัด และสมัครเข้าร่วมโครงการ Yong Smart Farmer (YSF) จังหวัดระยอง คุณหมี มีโอกาสรวมกลุ่มพูดคุยกับเกษตรกรรุ่นใหม่ๆ ช่วยกันแลกเปลี่ยนเรียนรู้วิธีการปลูกดูแลสวนทุเรียนอย่างตั้งใจ เพื่อนำความรู้ที่ได้มาพัฒนากิจการ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” ให้เจริญเติบโตต่อเนื่อง

สวนทุเรียนและกิจการโฮมสเตย์ของคุณหมีประสบความสำเร็จอย่างงดงามตลอดช่วงระยะเวลา 2 ปีที่ผ่านมา ทำให้เขากลายเป็นดาวเด่นในกลุ่มเกษตรกรรุ่นใหม่ Young Smart Farmer Rayong ที่ได้รับความเชื่อถือและไว้วางใจจากเพื่อนสมาชิกและหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องอย่างสม่ำเสมอ

คุณหมี ได้ถ่ายทอดประสบการณ์อาชีพเกษตรกรรมของเขา ลงบนป้ายขนาดใหญ่ติดไว้ในสวนแห่งนี้ โดยมีใจความว่า

“เกษตรกร” อาชีพที่ผมหนีมาตลอดชีวิต แต่วันนี้ผมกลับมาเป็นเกษตรกรด้วยความเต็มใจ

อย่าอายที่จะบอกใครว่า เราเป็น “เกษตรกร” ไววิทย์ พงษ์สุข (หมี) จับตลาดให้ถูกทาง

เนื่องจากคุณหมีและภรรยาทำงานประจำทั้งคู่ จึงใช้วิธีการขายผลผลิตผ่านตลาดออนไลน์ โดยเน้นขายทุเรียนผลสด ให้บริการส่งสินค้าถึงที่ ลูกค้าให้ผลตอบรับที่ดีมาก แต่สินค้าบางล็อตไม่ถูกใจลูกค้า เพราะลูกค้าแกะเนื้อทุเรียนออกรับประทานไม่ถูกจังหวะ ทำให้ลูกค้าเกิดความไม่พอใจ และคุณหมีต้องหาสินค้าใหม่เข้าไปชดเชยความพึงพอใจของลูกค้า

แรงกดดันที่เกิดขึ้น ทำให้คุณหมีและภรรยากลับมานั่งคุยหาทางแก้ไขปัญหากันใหม่ ก็ได้ข้อสรุปว่า สวนทุเรียนมีผลผลิตแค่ปีละ 1 ครั้ง ประมาณเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน แต่ครอบครัวต้องกินต้องใช้ 12 เดือน หากปล่อยให้เป็นอย่างนี้ ก็อยู่ไม่รอด จึงตัดสินใจเปิดกิจการ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” กลางสวนทุเรียนขึ้นมา เพื่อดึงให้ลูกค้ามาซื้อผลผลิตในสวน ให้บริการที่พักและบริการอาหารรสชาติอร่อย สร้างจุดขาย ดึงดูดลูกค้าให้เข้ามาใช้บริการในสวนแห่งนี้ตลอดทั้งปี

ลูกค้าติดใจ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์”

“บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” เปิดให้บริการได้ประมาณปีเศษ ก็ได้รับความสนใจจากลูกค้าทั้งไทยและเทศอย่างล้นหลาม หากใครอยากมาพักผ่อนที่นี่ ก็ต้องจองคิวกันล่วงหน้า เพราะคิวแน่นตลอด เพราะที่นี่ให้บริการโฮมสเตย์ในบรรยากาศเหมือนมาเยี่ยมบ้านญาติ นักท่องเที่ยวได้รับบริการในราคาสบายกระเป๋า 1,200 – 2,500 บาท ราคาที่พักรวมอาหารเช้าสำหรับแขกทุกท่าน นักท่องเที่ยวกลุ่มวัยรุ่น หนุ่มสาวไฟแรงยังได้ออกกำลังกายกับกิจกรรมแนวแอ๊ดเวนเจอร์อย่างสนุกสนานได้ตลอดทั้งวัน กลายเป็นเอกลักษณ์ของโฮมสเตย์แห่งนี้ ที่ใครๆ ก็อยากแวะเข้ามาเที่ยวพักผ่อน

“บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” เดินทางไปมาสะดวกสบาย เพราะอยู่ใกล้แหล่งท่องเที่ยวสำคัญของจังหวัดระยองหลายแห่ง อยู่ห่างจากท่าเรือไปเกาะเสม็ด และตลาดบ้านเพ เพียงแค่ 12 กิโลเมตร อยู่ห่างจากหาดแหลมแม่พิมพ์แค่ 20 กิโลเมตร ปัจจุบัน “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” ตั้งอยู่เลขที่ 94/1 หมู่ที่ 6 ตำบลชากพง อำเภอแกลง จังหวัดระยอง 21190 เบอร์โทร. (085) 844-5646 และ (098) 562-9695

อนึ่ง นิตยสารเทคโนโลยีชาวบ้าน บมจ. มติชน ต้องขอแสดงความเสียใจกับครอบครัว “พงษ์สุข” ที่สูญเสีย คุณหมี (พ.จ.อ. ไววิทย์ พงษ์สุข) ด้วยอุบัติเหตุทางรถยนต์เมื่อช่วงต้นเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา ชีวิตต้องเดินหน้าต่อไป ขอส่งกำลังใจให้ครอบครัว “พงษ์สุข” รักษากิจการ “บ้านสวน ปู่-ย่า โฮมสเตย์” ตามเจตนารมณ์ของคุณหมี ที่ต้องการให้สวนแห่งนี้ เป็นแหล่งเรียนรู้อาชีพเกษตรกรรม และเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำหรับทุกคนต่อไป

คุณทองสุข ชำนาญผลิต หรือ พี่อุ้ม อยู่บ้านเลขที่ 856/1 ตำบลจันทึก อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา พี่อุ้ม หนุ่มโสด วัย 41 ปี ใช้ชีวิตเป็นเกษตรกรตั้งแต่จำความได้ ด้วยความที่เรียนจบไม่สูงจึงยึดอาชีพเป็นเกษตรกรอาศัยความชำนาญเลี้ยงชีวิต ปัจจุบัน พี่อุ้มเริ่มหันมาปลูกหอมแบ่ง เป็นระยะเวลา 3 ปี ถือว่าราคาดีมาตลอด

ปลูกเพียง 2 ไร่ แบ่งปลูกหอมเป็น 2 พันธุ์ ด้วยกัน คือ พันธุ์ขาไก่ 1 ไร่ และพันธุ์อุตรดิตถ์ 1 ไร่ หอมทั้ง 2 สายพันธุ์นี้ มีข้อดีที่แตกต่างกันออกไป อย่างพันธุ์ขาไก่มีอายุเก็บเกี่ยว 60 วัน สายพันธุ์นี้ต้องดูแลนานก็จริงแต่คุ้ม เพราะสามารถเก็บไว้รอราคาขึ้นได้ ส่วนสายพันธุ์อุตรดิตถ์ให้ผลผลิตดี อายุการเก็บเกี่ยวสั้น เพียง 35-40 วัน เก็บขายได้เร็ว ไม่ต้องดูแลมาก

หอม เป็นพืชที่ปลูกได้ตลอดทั้งปี ถ้าหน้าฝนราคาจะสูงถึงกิโลกรัม 150 บาท พูดง่ายๆ ว่า ผลผลิตยังคาแปลงพ่อค้าแม่ค้าก็มาแย่งจองกันแล้ว อย่างที่นี่ทำได้ตลอด เพราะรู้แล้วว่าช่วงฤดูฝนมาต้องทำอย่างไร ยกร่องแปลงสูงขนาดไหน หน้าฝนทีไรเรายิ้มออก เพราะมีการจัดการที่ดี

เทนนิคการปลูก ยกร่องหนีฝน

การปลูกหอมแบ่งของพี่อุ้ม จะไถดิน 2 ครั้ง และยกร่องให้สูง หากอยู่ในช่วงฤดูฝนใช้วิธีนี้ ปัญหาหอมเน่ารากเน่าจะไม่เกิด ขั้นแรกไถพรวนผาล 3 ทิ้งไว้ 1 สัปดาห์ แล้วยกร่อง ครั้งที่ 2 ไถพรวนผาล 4 ตากดินทิ้งไว้อีก 1 สัปดาห์ และยกร่องขึ้นมาใหม่ให้ร่องสูงประมาณหัวเข่า เพื่อแก้ปัญหาในช่วงฤดูฝนกันรากเน่า ความยาวของแปลงตามสะดวก เมื่อทำเสร็จให้รดน้ำ 2 วัน แล้วใช้เครื่องตีดินแบบเดินตาม เพื่อให้ดินร่วนซุยอีกครั้ง

เมื่อเตรียมดินยกร่องปลูกเรียบร้อยแล้ว จากนั้นให้นำหัวหอมที่เตรียมไว้มาปักลงดิน เพียงครึ่งหัว ความห่างระหว่างต้น 1 คืบมือ 1 หัว จะแตก 4-5 ต้น ถือว่าได้ผลผลิตกำลังพอดี ถ้าให้มากกว่านี้ หลอดจะเล็ก ตลาดไม่ต้องการ เราต้องทำให้ตรงกับความต้องการของตลาดถึงจะขายได้

การดูแล-ระบบน้ำ

ระบบน้ำที่ใช้เป็นระบบสปริงเกลอร์หัวปกติ รดน้ำเช้า-เย็น ในตอนเช้าเปิดรดน้ำ 5 นาที ตอนเย็นรดเพียง 2 นาที เมื่อหอมขึ้นประมาณ 1 ข้อนิ้ว ให้พักรดน้ำเป็นวันเว้นวัน หากรดทุกวันตาจะไหม้

มีเป็นปกติ ยิ่งช่วงหน้าร้อนต้องดูแลเป็นพิเศษ เพราะหนอนหลอดจะระบาด วิธีการดูแลอาจต้องมีการใช้สารเคมีผสมกับอินทรีย์บ้าง อย่างการใช้น้ำส้มควันไม้เข้าช่วย จะให้ใช้สารเคมีอย่างเดียวผู้บริโภคก็ไม่ไหว เกษตรกรตัวเราเองร่างกายก็รับไม่ไหวเหมือนกัน

การเก็บเกี่ยว

ใช้แรงงาน ถอนช่วงเช้าๆ 45 เข่ง ก็ได้เป็น 100 กิโลกรัมแล้ว เราไม่ได้ถอนทั้งวัน ถอนแล้วตั้งไว้ ล้างน้ำเปล่า ตากไว้ในที่ร่ม หอมจะไม่เหี่ยว ตกเย็นมาขับรถไปส่งที่ตลาด ลงทุนน้อย กำไรมาก

ปลูกหอมแบ่ง 2 ไร่ ได้ผลผลิตประมาณ 2-3 ตัน ต่อไร่ หากคิดราคาในปัจจุบัน อยู่ที่กิโลกรัมละ 25-35 บาท ราคามีดีบ้างไม่ดีบ้าง หากขายไม่ได้ก็สามารถนำมาทำพันธุ์ต่อได้ ทำมา 2 ปี ถ้าเทียบกับการปลูกข้าวโพดและมันสำปะหลังถือว่าคุ้มกว่ากันมาก ปลูกหอมใช้เงินลงทุน ประมาณ 15,000-20,000 บาท ราคานี้รวมค่าพันธุ์หอม ค่าแรง ค่าอุปกรณ์แล้วทุกอย่าง แต่ถ้าปลูกข้าวโพดและมันสำปะหลัง บวกกับค่าเช่าที่แล้ว ต้องใช้เงินลงทุน ไร่ละ 200,000 บาท ทำไปก็เป็นหนี้ ซึ่งตอนนี้มีแผนที่จะยกเลิกการปลูกข้าวโพดและมันสำปะหลัง แล้วเปลี่ยนมาขยายเป็นการปลูกหอมและผักชีเพิ่ม

เมื่อพูดถึง “ถ่าน” หลายคนคุ้นกับชิ้นไม้สีดำที่นิยมนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิงสำหรับการหุงต้มมากันยาวนาน ความจริงแล้วประโยชน์ของถ่านยังช่วยดูดซับกลิ่นเหม็นอับไม่พึงประสงค์ในจุดต่างๆ ได้อีก จนกระทั่งในปัจจุบันพบว่าถ่านที่เกิดจากการนำไผ่มาเผา มีคุณสมบัติที่เป็นประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิงได้มีประสิทธิภาพมากกว่าถ่านทั่วไป พร้อมกับยังถูกนำไปแปรรูปใช้ในวงการอุตสาหกรรมอื่นๆ สร้างมูลค่าได้มหาศาล

คุณองอาจ ประจันทะศรี อยู่บ้านเลขที่ 76 หมู่ที่ 7 บ้านโนนสำราญ ตำบลอินทร์แปลง อำเภอวานรนิวาส จังหวัดสกลนคร นำลำไผ่อ่อนที่ไม่ได้ใช้งาน เพื่อมาสร้างมูลค่าด้วยการเผาแล้วรับซื้อจากชาวบ้าน แล้วนำไปเข้ากระบวนการผลิตถ่านอัดแท่งที่มีคุณภาพสูง เหมาะกับร้านอาหาร ช่วยให้ประหยัดเวลา และประหยัดต้นทุน

“แนวคิดผลิตถ่านไผ่เกิดจากการนำต้นไผ่อ่อนที่ถูกตัดทิ้งเพื่อมาใช้ทำต้นกล้าเพาะขายที่เกิดขึ้นถึงปีละกว่า 4-5 หมื่นต้น มาเผาเป็นถ่านหุงต้ม ซึ่งโดยปกติทั่วไปนิยมใช้ไผ่แก่มาเผาทำให้ได้ถ่านที่มีคุณภาพความร้อนสูง แต่ภายหลังจากทดลองนำลำไผ่อ่อนมาเผาแล้วปรับวิธีจนได้คุณภาพมาตรฐานพลังงานเทียบเท่าหรือมากกว่าถ่านจากไผ่แก่หรือจากไม้เบญจพรรณเสียด้วย”

คุณองอาจ บอกว่า แต่เดิมชาวบ้านมีการเผาถ่านไว้ใช้และขายกันตามปกติ โดยใช้ไม้ชนิดต่างๆ จึงมองว่าหากทำเช่นนั้นจะส่งผลกระทบความเสียหายต่อการใช้ทรัพยากรทางธรรมชาติ อีกทั้งยังทำลายระบบนิเวศ ขณะเดียวกัน พบว่าลำไผ่อ่อนที่ชาวบ้านตัดเพื่อนำต้นกล้ามาเพาะพันธุ์มีอยู่เป็นจำนวนมากน่าจะใช้ประโยชน์ทดแทนได้ จึงขนย้ายไม้ไผ่อ่อนจากพื้นที่ที่ชาวบ้านแต่ละรายปลูกกันเอาไว้ แล้วนำมาตัดเป็นท่อนขนาดยาว 60 เซนติเมตร ให้เสมอความสูงของเตาเผา

เตาดินที่ใช้เผาถ่านไผ่เกิดจากภูมิปัญญาชาวบ้าน สร้างด้วยดินแล้วยังเป็นเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นจากภูมิปัญญาชาวบ้าน มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.20 เมตร มีความสูง 1.60 เมตร ถือว่าเป็นเตาที่มีขนาดเล็กซึ่งชาวบ้านใช้งานเผาถ่านขายหรือไว้ใช้งานเป็นประจำโดยไม่จำเป็นต้องเสียเงินสร้างเตาเผาแบบเทคโนโลยีสมัยใหม่

ทั้งนี้ เตาเผาดินสามารถเผาไม้ไผ่อ่อนได้เช่นกัน เพียงแต่ต้องปรับวิธีการใช้ความร้อนให้เหมาะสมด้วยการเรียงไม้ไผ่ที่จะเผาให้อยู่ในแนวตั้ง ไม่ต้องชิดกันให้เกิดช่องว่างระหว่างลำในลักษณะกากบาท เพื่อต้องการให้มีความร้อนผ่านช่อง ทำให้ไผ่ทุกท่อนได้รับความร้อนจากการเผาได้ทั่วถึงและเท่ากัน อย่างไรก็ตาม ถ่านไผ่ที่ผลิตขึ้นตามแนวทางนี้ได้ผ่านการทดสอบความร้อนแล้วพบว่ามีคุณภาพเทียบเท่ากับไม้ไผ่แก่ที่นำมาเผาขายทั่วไปเช่นกัน

“ช่วงเวลาเผาแต่ละครั้งใช้เวลาประมาณ 3 วัน โดยวันแรกเผาเพื่อต้องการไล่ความชื้นออกจากไม้ พอวันที่ 2-3 ความร้อนจะเข้าไปในเนื้อไม้ ขณะเดียวกัน คนที่ดูแลเผาจะต้องควบคุมอุณหภูมิความร้อนให้มีความพอดี เพราะถ้าน้อยไปเชื้อไฟที่เผาจะดับหรือถ้ามากไปไผ่ที่เผาอาจจะกลายเป็นขี้เถ้าทันที

ฉะนั้น ผู้ที่อยู่หน้าเตาเผาจะต้องมีทักษะในการควบคุมความร้อนจากเชื้อเพลิงของหน้าเตากับควันที่ปล่อยออกมาจากท้ายเตาให้มีความพอดี ภายหลังที่ได้ครบเวลาก็จะปิดช่องด้านหน้าและหลังเพื่อรอให้ไฟในเตาดับสนิทเองก่อน จากนั้นจึงค่อยลำเลียงไม้ไผ่ถ่านออกมาใส่กระสอบขาย”

คุณองอาจชี้ว่า การให้ชาวบ้านเปลี่ยนเผาถ่านจากไม้เบญจพรรณมาเป็นไม้ไผ่ เนื่องจากต้องการอนุรักษ์ไม้เบญจพรรณทางธรรมชาติให้มีมากขึ้นทั่วทั้งผืนป่าทุกแห่ง ขณะเดียวกัน ในทุกปีชาวบ้านจะตัดไม้ไผ่อ่อนทิ้ง ดังนั้น จึงเห็นว่าน่าจะนำไม้ไผ่อ่อนมาใช้ประโยชน์สร้างมูลค่า ซึ่งถ้าชาวบ้านเผาถ่านจากไผ่ทางคุณองอาจจะรับซื้อเพื่อให้ชาวบ้านมีตลาดรองรับสร้างความเชื่อมั่น หรืออีกแนวทางคือต้องการหาพลังงานทดแทนอย่างอื่นแทนการใช้ไม้เบญจพรรณ

“หลังจากชาวบ้านเผาถ่านไผ่อ่อนเสร็จแล้วคุณองอาจจะรับซื้อไม้ไผ่ที่เผาแล้วจากชาวบ้านที่เป็นสมาชิกกลุ่มในราคากระสอบละ 120 บาท จากนั้นนำถ่านมาบด ผสมน้ำ หมักน้ำไว้ 1-2 คืนให้ถ่านนิ่ม อัดเป็นก้อนตากให้แห้ง บรรจุลงในถุงพลาสติกตามจำนวนที่ลูกค้าสั่ง แล้วขายในราคากิโลกรัมละ 18 บาท”

สำหรับคุณสมบัติของถ่านที่ผลิตจากไผ่อ่อน คุณองอาจชี้ว่า มีประสิทธิภาพการให้ความร้อนสูง มีควันน้อย ไม่มีเปลวไฟ ประหยัดเวลาการใช้เพราะจะร้อนเร็วกว่าถ่านทั่วไปหลายเท่า แถมยังใช้ในจำนวนที่น้อยกว่าถ่านที่ผลิตจากไม้เบญจพรรณ

“เวลานำไปใช้งานลูกค้าถามว่าดูเหมือนจะไม่ค่อยร้อน แต่แท้จริงแล้วให้พลังงานความร้อนที่สูงและเป็นความร้อนคงที่ อย่างถ้าใช้ย่างปลาจะพบว่าเนื้อปลาด้านในสุกก่อนหนังปลา ต่างจากถ่านทั่วไปที่พบว่าหนังปลาจะไหม้ก่อนแต่เนื้อปลายังไม่สุกเลย”

ทางด้านการตลาดของคุณองอาจมี 2 รูปแบบ ได้แก่ การผลิตเพื่อจำหน่ายสำหรับใช้ตามร้านอาหารประเภทปิ้ง ย่าง เผา และอีกทางคือการรับจ้างผลิตถ่านอัดแท่งเกรดคุณภาพพร้อมบรรจุส่งให้ลูกค้านำไปติดแบรนด์ขายต่อ

“การผลิตถ่านไม้ไผ่ของกลุ่มจะให้ความสำคัญกับคุณภาพเป็นหลัก ทั้งนี้ กลุ่มจะผลิตตามกำลังและให้ความสำคัญในทุกขั้นตอน ไม่เน้นปริมาณเท่ากับคุณภาพเพราะถ้าลูกค้านำสิ่งที่ไม่มีคุณภาพไปใช้จะเกิดความเสียหาย แล้วจะทำลายชื่อเสียงของกลุ่มตามมาในภายหลังด้วย” คุณองอาจ กล่าว

ท่านใดที่เป็นเจ้าของธุรกิจร้านอาหารแนวปิ้ง ย่าง และเผา กำลังมองหาถ่านหุงต้มคุณภาพแล้วให้ประสิทธิภาพความร้อนสูง ประหยัดเวลาและเงินทุน เพื่อช่วยให้ธุรกิจมีกำไรเพิ่มขึ้น ติดต่อได้ที่ คุณองอาจ โทรศัพท์ (084) 418-9436

หมายเหตุ : คณะทรัพยากรธรรมชาติและอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดสกลนคร เปิดอบรมหลักสูตรฝึกอบรมนอกสถานที่เรื่อง “การฝึกวิชาชีพจากไม้ไผ่เพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์ป่าไม้” ขึ้น ในวันอาทิตย์ที่ 20 พฤษภาคม 2561

ผู้สนใจติดต่อ คุณนิราวรรณ วงษ์ลุนลา โทรศัพท์ (064) 323-8740 ดร.พัดชา เศรษฐากา โทรศัพท์ (081) 768-9707 “ส้มเขียวหวาน” อำเภอลอง และอำเภอวังชิ้น มีชื่อเสียงในการผลิตส้มเขียวหวานรสชาติดี เป็นที่รู้จักกันมาแต่เนิ่นนานไม่น้อยกว่า 50 ปี ทั้งจำนวนพื้นที่ จำนวนเกษตรกร และผลผลิตเคยนำส่งไปขายยังต่างประเทศ อาทิ ประเทศมาเลเซีย สิงคโปร์ เมื่อเวลาล่วงเลยไป จำนวนพื้นที่และผู้ปลูกได้ลดน้อยถอยลง ด้วยเหตุผลหลายปัจจัย แต่ต่อมาได้รับการฟื้นฟูและพัฒนาขึ้นมาอีกครั้ง กลับมาเป็นส้มเขียวหวานที่มีชื่อเสียงอีกครั้งเช่นอดีต จนเป็นที่ยอมรับของตลาดและผู้บริโภค

อำเภอลอง และอำเภอวังชิ้น ทั้ง 2 อำเภอ BETFLIK อยู่ในเขตการปกครองของจังหวัดแพร่ มีพื้นที่เพาะปลูกส้มเขียวหวานมากที่สุด ตามข้อมูลของสำนักงานเกษตรจังหวัดแพร่ แจ้งไว้ว่า มีพื้นที่ปลูกรวม 17,422 ไร่ ให้ผลผลิตแล้ว 14,294 ไร่ จำนวนเกษตรกร 2,460 ครัวเรือน และมีปลูกในอำเภอร้องกวางและหนองม่วงไข่แต่ไม่มากนัก (ข้อมูล ปี 2560)

ลักษณะเด่นของส้มเขียวหวาน ลอง-วังชิ้น

ผล ผลใหญ่ ผลกลมแป้น ผิวเนียน สีผิวเขียวอมเหลือง เส้นใยไม่ติดเนื้อ เรียกกันว่า ส้มเปลือกล่อน เนื้อ สีเหลืองส้ม ฉ่ำน้ำ น้ำในผลสม่ำเสมอ เนื้ออวบเต้ง (คำว่า เต้ง เป็นคำท้องถิ่น หมายถึง อวบ เต่งตึง)

รสชาติ หวานกลมกล่อม และหวานอมเปรี้ยวในบางฤดู ผลผลิตจะออกสู่ตลาดปีละ 3 รุ่น

รุ่นที่ 1 เดือนตุลาคม-มกราคม จะมีปริมาณมากที่สุด ส้มมีรสหวาน

รุ่นที่ 2 เดือนกุมภาพันธ์-เมษายน ปริมาณอยู่ในระดับปานกลาง ส้มมีรสหวานนำเปรี้ยว รุ่นที่ 3 เดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม มีปริมาณน้อย และส้มมีรสเปรี้ยวนำ

ซึ่งแต่ละปีผลผลิตส้มเขียวหวานจะออกมาพร้อมๆ กัน กอปรกับเกษตรกรแต่ละรายมีพื้นที่เพาะปลูกไม่มากนัก มักจะมีปัญหาที่ต่างคนต่างขาย รีบขาย เพราะมีค่าใช้จ่ายในครอบครัว จึงมีผลต่อราคา และการรวบรวมผลผลิต นั่นคือ ภาพในอดีต แต่ปัจจุบันสถานการณ์การผลิตส้มเขียวหวานของทั้ง 2 อำเภอ ดีขึ้นเป็นลำดับ ปัจจัยหนึ่งมาจากนโยบายของทางราชการที่ส่งเสริมให้เกษตรกรรวมกลุ่มกันผลิตด้วยระบบเกษตรแปลงใหญ่

เพื่อให้เห็นภาพของการรวมกลุ่มกันเป็นเกษตรแปลงใหญ่ ส้มเขียวหวาน ผมจึงได้ลงพื้นที่ไปดูแปลงปลูกและนำมาเสนอผลการขับเคลื่อนระบบเกษตรแปลงใหญ่ส้มเขียวหวานของทั้ง 2 อำเภอ โดยขอนำมาเป็นบทความเดียวกัน เนื่องด้วยทั้งอำเภอลองและอำเภอวังชิ้นมีประวัติศาสตร์ทางการปกครองในอดีตมาเหมือนๆ กัน มีลักษณะทางภูมิศาสตร์และภูมิสังคมของคนในพื้นถิ่นที่มีวิถีชีวิตผูกพันกันมา และเป็นอำเภอที่มีพื้นที่ปลูกส้มเขียวหวานอยู่นอกเขตชลประทาน แต่เกษตรกรก็มุ่งมั่นพากเพียรผลิตส้มเขียวหวานกันมาแต่เนิ่นนาน

ผมได้พบและสนทนากับ คุณปราณี สุวรรณชัย เกษตรอำเภอลอง และ สิบตำรวจตรีสมจิต ฟูบินทร์ เกษตรอำเภอวังชิ้น ก่อนที่ท่านและเจ้าหน้าที่จะนำผมไปลงพื้นที่เกษตรแปลงใหญ่ที่ตำบลทุ่งแล้ง อำเภอลอง และตำบลนาพูน อำเภอวังชิ้น